Chùa Phật Tổ (Sắc Tứ Quan Âm Cổ Tự) là ngôi chùa lớn ở Thành phố Cà Mau cả về quy mô lẫn kiến trúc nghệ thuật. Đây là ngôi chùa được xây dựng với sự kết hợp hài hòa giữa nét hiện đại và truyền thống của chùa Việt, trong hành trình xuôi về vùng đất phương Nam thì Chùa Phật Tổ (Sắc Tứ Quan Âm Cổ Tự) sẽ là một điểm đến để du khách tham quan, chiêm bái và khám phá về đời sống tâm linh của đồng bào nơi vùng đất cực Nam Tổ quốc.
- Vị trí địa lí, đường đến Chùa:
Chùa Phật Tổ (Sắc Tứ Quan Âm Cổ Tự) tọa lạc tại khóm 2 phường 4 Thành phố Cà Mau, cách trung tâm Thành phố Cà Mau khoảng 1,5km về hướng Tây.
Nếu từ Sân Bay hoặc Bến Xe Cà Mau thì cách chùa Phật Tổ khoảng 5 km và đi theo cung đường này : Sân Bay hoặc Bến Xe Cà Mau, theo đường Lý Thường Kiệt tới ngã ba nhà Thờ Bảo Lộc rẽ phải đi theo đường Phan Ngọc Hiển qua cầu Phan Ngọc Hiển tiếp tục rẽ phải theo đường Lý Bôn cuối đường là Chùa Phật Tổ.
- Lịch sử hình thành:
Truyền thuyết kể lại khoảng năm 1840 vùng Cà Mau là vùng lau sậy, theo dòng người đi khai hoang mở đất có người thanh niên tên Tô Quang Xuân tìm đến bờ kênh Quảng Lộ, Phụng Hiệp để dựng một ngôi am nhỏ thờ Đức Quan Thế Âm. Lúc dựng am ông vừa tu vừa bắt mạch bốc thuốc cho nhân dân quanh vùng. Tiếng lành đồn xa mọi người đến bắt mạch hốt thuốc và học đạo với ông rất đông. Một hôm trong lúc đang giảng đạo cùng các đệ tử thì có một con cọp xuất hiện, mọi người rất hoảng sợ vì Cà Mau xưa kia là vùng đất hoang vu “dưới sông sấu lội trên rừng cọp um”. Trong lúc mọi người hoảng sợ thì cop cọp đến nằm phủ phục xuống chân ông, thì ra con cọp đang bị thương. Ông cho băng bó và chữa trị vết thương cho cọp, sau khi lành hẵn nó về rừng, ít lâu sau cọp quay lại và ở hẳn lại chùa hàng ngày nghe giảng kinh cùng các đệ tử khác.
Một số tên lang băm đã cấu kết với tên Đổ Văn Viễn là Hương Hào trong vùng đem chuyện làm thuốc của ông cũng như chuyện dựng chùa của ông tâu với quan trên tận Gia Định, nói rằng: “có tên Tô Quang Xuân, chính thật là gian đạo sĩ” quan trên từ Gia Định đã phái quân lính xuống tận vùng Cà Mau để bắt ông. Họ đem ông về Sài Gòn để quản thúc. Tại Sài Gòn đạo hạnh của ông đã làm các quan trên kính phục và rất kinh ngạc, và tại đây họ không tìm thấy ở ông ý đồ phản nghịch như tên Đổ Văn Viễn đã báo bèn giải ông về Huế. Tại Huế ông thọ giới xuất gia với hòa thượng ở chùa Kim Chưởng – đây cũng là một điều lạ vì từ lúc dựng chùa đến nay ông chưa từng thọ giới. Tại Huế, huệ căn của ông được các vị Cao Tăng biết đến, họ báo lên vua nhà Nguyễn. Vua cho ông vào gặp và thử thách rất nhiều (bày yến tiệc thếch đãi, trãi chiếu hoa có hình Phật cho ông ngồi…), nhưng tất cả đều được ông ứng xử đúng chuẩn mực của người tu hành. Sau khi ông thọ giới được 7 ngày ông mất tại chùa Kim Chưởng (Huế). Hàn Lâm Viện theo chiếu chỉ của Vua sắc phong cho ông làm “Hòa Thượng”, đồng thời ban cho gấm vóc và đưa về đến tận Cà Mau.
Tương truyền ngày đưa thi hài ông về nhập tháp, chim chóc trong vùng kéo đến rất đông, cop cọp mà ông cứu ngày nào cũng đến phủ phục bên tháp và ở mãi nơi đó cho đến chết. Hiện nay tháp của con hổ ấy vẫn còn và ở phía sau chùa , đệ tử trong chùa gọi là tháp Sư Cậu.
Sau khi nhập tháp, dân trong vùng tôn kính ông nên gọi ngôi chùa ông trụ trì là chùa Phật Tổ – xem ông như Phật Tổ. Hiến Tổ Chương Hoàng Đế thấy được sự đắc đạo của ông đã xuống chiếu sắc phong cho ngôi chùa của ông với tên gọi là “Sắc Tứ Quan Âm Cổ Tự”
Trãi qua thời gian chùa đã được tu sữa nhiều lần, tuy nhiên về cơ bản vẫn giữ được hiện trạng của ngôi chùa cổ và các hiện vật phụng thờ, sắc phong của Vua ban vẫn còn lưu giữ cho đến ngày nay.
- Miêu tả chùa:
Hai cổng chùa các đôi câu đối phiên âm vẫn còn nguyên vẹn. Bức vách bên hông chùa tạc hình ảnh theo thứ tự thời gian, kể sự tích Tổ khai sơ Thích Trí Tâm trên đường đắc đạo, các bức tranh này có giá trị thẩm mỹ tôn tạo thêm giá trị nghệ thuật của ngôi chùa.
Khuôn viên chùa được bố trí hài hoà, tượng Quan Thế Âm lộ thiên đứng trên tòa sen, tay cầm tịnh bình, nét mặt hiền hòa nhìn về dòng rạch chùa. Chánh điện với diện tích 12m2, nền cao 8cm được lát gạch bông làm từ năm 1937. Ngôi Tam Bảo thờ nhiều tượng Phật, các tượng đều được làm bằng xi măng, chia thành 3 tầng, trên cùng là tượng Thích Ca Mầu Ni với kích thước lớn, tầng kế tiếp thờ tượng Đạo sư A Di Đà Phật, tất cả có 9 tượng Phật lớn nhỏ. Nét đặc sắc trong đường nét kiến trúc ở Ngôi Tam Bảo là việc dùng đồ sứ ốp vào các họa tiết có chất liệu bằng xi măng tạo thành một án thờ có đường nét là hình ảnh các linh vật Long – Lân – Quy – Phụng được gắn lên tạo thành bao lam bao quanh ngôi chánh điện như một chiếc lộng che lấy các tượng Phật, mặc dù vật liệu xây dựng không làm từ chất liệu gỗ nhưng các họa tiết trang trí cổ điển tạo được nét hài hòa trong trang trí nghệ thuật của ngôi chánh điện.
Án thờ Tổ Sư Hòa Thượng Thích Trí Tâm được đặt trong một bệ xi măng, cao lối 1,47m, rộng 1,52m bao lam án thờ bằng gỗ. Đây là một công trình nghệ thuật đặc sắc còn sót lại trong ngôi chánh điện, nét trạm trổ họa tiết hoa điểu, bao lam được che kính điêu khắc cách điệu khá thoáng và sinh động, chen vào đó ở giữa bao lam là hai câu đối:“Nhất Tự Quyền Hành Năng Chấn Tỉnh/ Chúng Tăng Bảo Chướng Vĩnh An Hòa”, nét chữ qua năm tháng vẫn còn giữ được nét sắc sảo. Ngoài ra hai bên bệ thờ còn có hai cây bê, dài lối hai mét, theo các sư trong chùa cho biết thì đây là vật dụng được dùng khi có đại lễ hoặc khi vào lễ cúng Tổ Sư Hoà Thượng Thích Trí Tâm. Điều đặc biệt ở bệ thờ này có bia đá được dựng lúc xây lại chùa năm 1937, đây là bản khắc bằng chữ Hán ghi nguyên văn sắc phong của vua Thiệu Trị thứ II (1842) cho Chùa.
- Giá trị văn hoá tâm linh và giá trị mỹ thuật của Chùa:
Hàng năm, vào các ngày rằm tháng Giêng, rằm tháng Bảy, Chùa tổ chức Lễ Nguyên Tiêu và Lễ Vu Lan rất lớn. Mọi người từ khắp nơi về viếng chùa, chiêm ngưỡng và thành tâm cúng bái. Ai cũng lâm râm khấn nguyện, mong cuộc sống thanh bình, cơm no áo ấm, phúc lộc bình an…
Chùa Phật Tổ (Sắc Tứ Quan Âm Cổ Tự) được Bộ Văn hoá Thông tin (nay là Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch) công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật vào ngày 24/11/2000.
Chùa Phật Tổ (Sắc Tứ Quan Âm Cổ Tự) mang đậm lối kiến trúc cổ của thế kỷ 19, ngôi chùa là niềm tự hào của người dân Cà Mau không chỉ về lối kiến trúc độc đáo mà còn là nơi chiêm bái, sinh hoạt, học tập của tăng ni, phật tử, đồng thời cũng là nơi ngoạn cảnh của du khách bốn phương, một điểm du lịch tâm linh hấp dẫn của thành phố Cà Mau
Bài: La Mộng Linh – Ảnh: Đại Ngoan
